Việc chuyển đổi các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) thành công ty cổ phần (CTCP) là một trong những mục tiêu quan trọng trong quá trình cổ phần hóa và đổi mới hệ thống quản lý của các ĐVSNCL.
Để thúc đẩy quá trình này, bên cạnh các quy định chung về việc chuyển đổi, các quy định chi tiết liên quan đến công tác kế toán trước, trong, và sau quá trình chuyển đổi cũng đã được hoàn thiện một cách đồng bộ.
Điều này giúp các ĐVSNCL giải quyết các vấn đề tài chính phát sinh một cách hiệu quả và nhanh chóng.
Nguyên tắc hạch toán kế toán
Phương pháp kế toán một số nghiệp vụ xử lý tài chính trước thời điểm chuyển đổi
Trước thời điểm chính thức chuyển thành CTCP, ĐVSNCL phải tiến hành xử lý một số vấn đề liên quan đến tài chính. Để tạo thuận lợi cho các đơn vị này thực hiện, Thông tư số 26/2021/TT-BTC đã hướng dẫn phương pháp kế toán toán một số nghiệp vụ liên quan:
Một là, trường hợp phát sinh tài sản thiếu mà tài sản hình thành từ nguồn ngân sách nhà nước (NSNN), nguồn viện trợ không hoàn lại, nguồn vay nợ nước ngoài; nguồn phí khấu trừ, để lại phải xác định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân để xử lý, bồi thường vật chất theo quy định hiện hành.
- Căn cứ vào kết quả kiểm kê, biên bản xác định tài sản cố định (TSCĐ) thiếu, kế toán ghi giảm TSCĐ:
Nợ TK 138- Phải thu khác (1388) (giá trị còn lại)
Nợ TK 214- Khấu hao và hao mòn lũy kế TSCĐ (giá trị hao mòn lũy kế)
Có TK 211- TSCĐ hữu hình (nguyên giá).
- Khi có quyết định xử lý, căn cứ từng trường hợp thu hồi cụ thể, ghi:
Nợ các TK 111, 112, 334, 154,…
Có TK 138- Phải thu khác (1388)
Đồng thời kết chuyển phần giá trị còn lại, ghi:
Nợ TK 366- Các khoản nhận trước chưa ghi thu (36611, 36621, 36631)
Có các TK 511, 512, 514
Đồng thời, ghi:
Nợ TK 421 – Thặng dư (thâm hụt) lũy kế
Có TK 43141 – Quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp.
Hai là, đối với các khoản chi phí của các dự án không được cấp có thẩm quyền phê duyệt và chưa hình thành hiện vật, không có giá trị thu hồi.
Theo đó, căn cứ văn bản xác định các khoản chi phí của các dự án do NSNN cấp không được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, kế toán lập chứng từ:
- Ghi giảm chi phí:
Nợ TK 138 – Phải thu khác (1388)
Có TK 611, 241…
- Đồng thời, ghi giảm kinh phí đã nhận:
Nợ các TK 511, 512, 3664,…
Có TK 333 – Các khoản phải nộp nhà nước khác (3338)
- Đồng thời ghi giảm số quyết toán với NSNN, ghi:
Có âm các TK 008, 009, 012,… (tùy theo nguồn kinh phí được cấp).
Phần xác định được trách nhiệm bồi hoàn: Căn cứ chứng từ nộp tiền hoặc chứng từ có liên quan, kế toán ghi:
Nợ các TK 111, 112, 334,…
Có TK 138- Phải thu khác (1388).
Phần tổn thất được ghi vào chi phí hoạt động của đơn vị, kế toán ghi:
Nợ TK 154, 811…
Có TK TK 138 – Phải thu khác (1388).
Đơn vị nộp hoàn trả NSNN, căn cứ chứng từ nộp đã có xác nhận của Kho bạc Nhà nước, kế toán ghi:
Nợ TK 333 – Các khoản phải nộp nhà nước khác (3338)
Có các TK 111, 112.
Ba là, chi phí thuê kiểm toán báo cáo tài chính tại thời điểm xác định giá trị, ĐVSNCL chuyển đổi hạch toán vào chi phí hoạt động trong kỳ (không xác định là chi phí chuyển đổi), kế toán ghi:
Nợ TK 811- Chi phí khác
Có các TK 111, 112, 331, …
Bốn là, các nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh khác liên quan đến hoạt động xử lý tài chính trước thời điểm chính thức chuyển thành CTCP, ĐVSNCL thực hiện hạch toán theo quy định của chế độ kế toán hành chính sự nghiệp hiện hành.
Lập báo cáo tình hình tài chính theo khuôn mẫu doanh nghiệp
Báo cáo tình hình tài chính theo khuôn mẫu doanh nghiệp là tài liệu được lập bởi đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) trong quá trình chuyển đổi thành công ty cổ phần (CTCP), dựa trên các quy định tại Thông tư số 26/2021/TT-BTC. Báo cáo này được xây dựng trên nền tảng báo cáo tình hình tài chính theo chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, kết hợp với các tài liệu liên quan đến việc xác định giá trị đơn vị, và được trình bày theo biểu mẫu tương ứng với Bảng cân đối kế toán của chế độ kế toán doanh nghiệp.
Báo cáo tình hình tài chính theo khuôn mẫu doanh nghiệp phải được lập sau khi ĐVSNCL chính thức chuyển đổi thành CTCP (tại thời điểm đăng ký doanh nghiệp cổ phần lần đầu). Báo cáo này có vai trò quan trọng trong việc:
- Xác nhận các tài sản, nợ phải trả và nguồn vốn của đơn vị sự nghiệp để bàn giao cho CTCP.
- Cung cấp cơ sở để mở sổ kế toán cho CTCP theo quy định của Luật Doanh nghiệp.
Theo Điều 6 của Thông tư số 26/2021/TT-BTC, ĐVSNCL phải lập báo cáo tình hình tài chính theo khuôn mẫu doanh nghiệp tại hai thời điểm chính:
- Thời điểm xác định giá trị ĐVSNCL: Sau khi đã hoàn tất việc hạch toán tất cả các nghiệp vụ phát sinh liên quan đến xử lý tài chính để xác định giá trị đơn vị theo quy định.
- Thời điểm chính thức chuyển thành CTCP: Tại thời điểm đăng ký doanh nghiệp cổ phần lần đầu, sau khi đã hạch toán kết quả xử lý tài chính liên quan đến chuyển đổi.
Về phương pháp và trình tự lập báo cáo, theo Điều 10 của Thông tư số 26/2021/TT-BTC, các bước thực hiện bao gồm:
- Khóa sổ kế toán: Thực hiện các bước khóa sổ kế toán theo quy định của chế độ kế toán hành chính sự nghiệp.
- Lập báo cáo tình hình tài chính: Sử dụng Mẫu B01/BCTC quy định trong chế độ kế toán hành chính sự nghiệp.
- Phân tích số liệu: Dựa trên sổ sách kế toán, văn bản xác định lại giá trị tài sản, hồ sơ về kết quả xác định giá trị ĐVSNCL và các tài liệu liên quan khác để phân tích các số liệu chi tiết.
- Lập bảng chuyển đổi số liệu: Theo quy định tại Thông tư này.
Cuối cùng, căn cứ vào số liệu trên Bảng chuyển đổi và hướng dẫn lập các chỉ tiêu chi tiết trong Báo cáo tình hình tài chính theo khuôn mẫu doanh nghiệp, thực hiện tổng hợp các chỉ tiêu theo hướng dẫn tại Phụ lục số 02 kèm theo Thông tư này.
Một số lưu ý trong công tác kế toán
Trong quá trình chuyển đổi từ đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) thành công ty cổ phần (CTCP), bộ phận kế toán của cả hai tổ chức—trước và sau chuyển đổi—cần chú ý đến một số vấn đề quan trọng:
Một là, việc xây dựng bảng chuyển đổi số liệu phải được thực hiện chính xác và tuân thủ các quy định pháp luật. Bảng chuyển đổi số liệu là tài liệu quan trọng, dùng để chuyển đổi các số liệu chi tiết từ tài khoản của ĐVSNCL sang báo cáo tình hình tài chính theo khuôn mẫu doanh nghiệp. Đồng thời, bảng chuyển đổi số liệu tại thời điểm chuyển đổi cũng là cơ sở để bàn giao và ghi chép sổ sách ban đầu của CTCP theo chế độ kế toán doanh nghiệp. Bộ phận kế toán cần nắm vững các quy định về căn cứ xác định số liệu, nguyên tắc xác định số liệu chi tiết, cũng như biểu mẫu và phương pháp lập bảng chuyển đổi số liệu. Mặc dù đây là một nhiệm vụ phức tạp và nhiều đơn vị gặp khó khăn, Thông tư số 26/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính đã cung cấp hướng dẫn chi tiết, hỗ trợ các ĐVSNCL trong việc thực hiện một cách thuận lợi hơn.
Hai là, sau khi chuyển đổi, CTCP sẽ hoạt động theo quy định của Luật Doanh nghiệp và các luật chuyên ngành hiện hành, cũng như hạch toán theo chế độ kế toán doanh nghiệp được quy định tại Thông tư số 200/2014/TT-BTC của Bộ Tài chính. Ngược lại, trước thời điểm chuyển đổi, ĐVSNCL thực hiện theo cơ chế tài chính áp dụng cho các ĐVSNCL và hạch toán theo chế độ kế toán hành chính sự nghiệp quy định tại Thông tư số 107/2017/TT-BTC cho đến khi chính thức chuyển đổi thành CTCP.
Ba là, khi lập báo cáo tình hình tài chính theo khuôn mẫu doanh nghiệp, cần đảm bảo các yêu cầu về tính trung thực, khách quan và chính xác. Theo Điều 8 của Thông tư số 26/2021/TT-BTC, báo cáo phải phản ánh đầy đủ, chính xác nội dung và giá trị các chỉ tiêu báo cáo, trình bày theo cấu trúc chặt chẽ về tình hình tài chính tại thời điểm xác định giá trị ĐVSNCL và khi ĐVSNCL chính thức chuyển đổi thành CTCP. Báo cáo cần được lập kịp thời và đúng thời hạn quy định, trình bày rõ ràng và dễ hiểu. Đơn vị phải phân tích kỹ lưỡng số liệu kế toán hiện có dựa trên sổ sách chi tiết theo chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, các văn bản xác định giá trị tài sản, và các tài liệu liên quan khác. Đây là một công việc đòi hỏi sự kiểm tra và rà soát cẩn thận để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của báo cáo.
Kết luận
Công tác kế toán đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi từ đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) thành công ty cổ phần (CTCP), đảm bảo sự chuyển giao tài chính và quản lý một cách chính xác và hiệu quả. Việc xây dựng và áp dụng bảng chuyển đổi số liệu đúng quy định không chỉ giúp phản ánh trung thực tình hình tài chính của ĐVSNCL tại thời điểm chuyển đổi, mà còn tạo cơ sở vững chắc cho việc ghi chép và quản lý tài chính của CTCP sau này.
