So với các loại thuế nội địa như thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt hay thuế thu nhập doanh nghiệp, thủ tục thu thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu có nhiều điểm khác biệt đáng chú ý. Sự khác biệt này không chỉ nằm ở chủ thể có thẩm quyền (với thuế xuất nhập khẩu là cơ quan hải quan, trong khi thuế nội địa do cơ quan thuế quản lý) mà còn thể hiện ở nhiều khía cạnh khác như thời hạn tính thuế, thủ tục kiểm tra và giám định hàng hóa xuất nhập khẩu, cũng như các hình thức bảo đảm nghĩa vụ nộp thuế, chẳng hạn như cam kết bảo lãnh từ ngân hàng.
Theo quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam, trình tự và thủ tục hành thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu được thực hiện theo các bước sau:
Kê khai thuế và tính thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Theo quy định của pháp luật, mỗi lần thực hiện xuất khẩu hoặc nhập khẩu hàng hóa, tổ chức và cá nhân đứng tên làm thủ tục phải kê khai đầy đủ số lượng, giá tính thuế của từng mặt hàng và tự tính số thuế xuất khẩu hoặc thuế nhập khẩu phải nộp.
Việc kê khai và tính thuế được thực hiện trên tờ khai hải quan, theo hướng dẫn của cơ quan hải quan. Tờ khai hải quan đóng vai trò là căn cứ để cơ quan hải quan kiểm tra tính chính xác của số liệu, mức độ trung thực của người nộp thuế và xác định các hành vi khai sai, trốn thuế nhằm ra quyết định xử phạt hành chính khi cần thiết.
Việc kê khai và tính thuế phải được thực hiện ngay tại thời điểm và nơi đăng ký tờ khai hàng hóa xuất, nhập khẩu. Sau đó, tờ khai sẽ được nộp cho cơ quan hải quan nơi làm thủ tục để tiến hành kiểm hóa và xác định số thuế phải nộp. Đối với các cửa khẩu có khối lượng hàng hóa lớn, Chính phủ có thể chỉ định thêm các điểm làm thủ tục xuất nhập khẩu và thu thuế theo đề xuất của Tổng cục Hải quan và Bộ Tài chính.
Trong quá trình kiểm tra, cơ quan hải quan sẽ tiến hành kiểm hóa và, khi cần thiết, tổ chức giám định hàng hóa xuất nhập khẩu nhằm đảm bảo nghĩa vụ thuế được thực hiện chính xác, khách quan và đúng pháp luật.
Kiểm hóa được thực hiện bởi cán bộ hải quan chuyên trách, trong khi giám định đối với một số mặt hàng sẽ được thực hiện bởi các cơ quan, tổ chức giám định chuyên nghiệp theo danh mục được Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với Bộ Công Thương và Bộ Tài chính ban hành. Kết quả giám định là cơ sở pháp lý quan trọng để xác định nghĩa vụ thuế đối với người nộp thuế.
Nộp thuế và bảo đảm thực hiện nghĩa vụ nộp thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Theo pháp luật hiện hành, nghĩa vụ nộp thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu phát sinh từ thời điểm người nộp thuế đăng ký tờ khai hải quan, trong đó xác định rõ số thuế phải nộp. Đây cũng là cơ sở để xác định thời hạn nộp thuế theo quy định, cũng như xác định hành vi chậm nộp của người nộp thuế nhằm áp dụng chế tài xử phạt vi phạm hành chính. Việc nộp thuế phải thực hiện đầy đủ trong thời hạn luật định; trường hợp chậm nộp hoặc không nộp, người nộp thuế sẽ bị coi là vi phạm và chịu trách nhiệm theo quy định pháp luật.
Theo Điều 9 Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016, thời hạn nộp thuế được quy định như sau:
-
Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu chịu thuế phải nộp thuế trước khi thông quan hoặc giải phóng hàng hóa, trừ các trường hợp được pháp luật quy định. Trong trường hợp được tổ chức tín dụng bảo lãnh số thuế phải nộp, hàng hóa có thể thông quan hoặc giải phóng nhưng người nộp thuế phải nộp tiền chậm nộp theo Luật Quản lý thuế, kể từ ngày thông quan hoặc giải phóng đến ngày nộp thuế. Thời hạn bảo lãnh tối đa là 30 ngày kể từ ngày đăng ký tờ khai hải quan. Nếu hết thời hạn bảo lãnh mà người nộp thuế chưa thực hiện nghĩa vụ, tổ chức tín dụng bảo lãnh sẽ phải nộp thay số thuế và tiền chậm nộp.
-
Trường hợp người nộp thuế được áp dụng chế độ ưu tiên theo Luật Hải quan, thuế đối với các tờ khai đã thông quan hoặc giải phóng hàng hóa trong tháng phải được nộp chậm nhất vào ngày thứ mười của tháng kế tiếp. Quá thời hạn này, người nộp thuế phải nộp đủ số tiền nợ thuế và tiền chậm nộp theo quy định.
Hiện nay, việc bảo đảm nghĩa vụ nộp thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu thường được thực hiện bằng hai phương thức chính:
-
Bảo lãnh của tổ chức tín dụng: Nếu người nộp thuế không thực hiện nghĩa vụ trong thời hạn quy định, cơ quan thu thuế có quyền yêu cầu tổ chức tín dụng bảo lãnh nộp thay số thuế và tiền chậm nộp.
-
Biện pháp cưỡng chế: Trong trường hợp không có bảo lãnh tín dụng và người nộp thuế vẫn chậm nộp, cơ quan thuế có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế như tạm giữ hàng hóa, kê biên và bán đấu giá tài sản, hoặc trích tiền từ tài khoản ngân hàng của người nộp thuế để thu đủ số thuế và tiền phạt.
Nhờ cơ chế này, nghĩa vụ thuế xuất khẩu và nhập khẩu được thực hiện nghiêm túc, đảm bảo tính khách quan, minh bạch và tuân thủ pháp luật.
