Kế toán đang chịu ảnh hưởng lớn từ Cách mạng công nghiệp 4.0 và xu hướng chuyển đổi số. Công nghệ số hóa giúp quy trình kế toán trở nên nhanh chóng, bảo mật, linh hoạt, và cung cấp báo cáo tài chính với thông tin đa chiều. Bài viết này nêu rõ vai trò và thực trạng chuyển đổi số trong kế toán, đồng thời đề xuất giải pháp cho sự thành công của quá trình này tại Việt Nam trong thời gian tới.
Chuyển đổi số và vai trò trong lĩnh vực kế toán
Chuyển đổi số là quá trình áp dụng công nghệ số vào mọi lĩnh vực của doanh nghiệp, nhằm cải thiện mô hình kinh doanh, tối ưu hóa hoạt động và mang đến trải nghiệm tốt nhất cho khách hàng. Nó không chỉ xóa bỏ khoảng cách địa lý, mang lại cơ hội tiếp cận dịch vụ công bằng cho mọi người mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống, thay đổi phương thức sản xuất, tăng năng suất và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trong lĩnh vực kế toán, chuyển đổi số đơn giản là việc ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả nghiệp vụ, tiết kiệm thời gian, chi phí, và nguồn lực. Kế toán, với tính thực hành và ứng dụng cao, chịu tác động lớn từ chuyển đổi số.
Doanh nghiệp thường ứng dụng 5 công nghệ chính trong kế toán số hóa: Internet vạn vật (IoT), Trí tuệ nhân tạo (AI), Dữ liệu lớn (Big Data), Điện toán đám mây (Cloud), và Chuỗi khối (Blockchain). Những công nghệ này giúp quy trình kế toán diễn ra nhanh chóng, bảo mật, mọi lúc mọi nơi, đồng thời cung cấp báo cáo tài chính với thông tin đa chiều có giá trị.
Nhìn chung, chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán đem lại nhiều lợi ích cho DN, cụ thể là:
Thứ nhất, **nâng cao hiệu quả làm việc**: Các phần mềm kế toán và hóa đơn điện tử đã thay thế nhiều công việc thủ công, giúp kế toán viên tiết kiệm thời gian và công sức. Nhờ đó, họ có thể tập trung vào các nhiệm vụ đòi hỏi chuyên môn cao và nâng cao kỹ năng.
Thứ hai, **tạo môi trường làm việc thuận tiện**: Công nghệ số giúp kế toán viên dễ dàng thu thập và tổng hợp thông tin, đặc biệt từ các đơn vị phụ thuộc, nhanh chóng phục vụ yêu cầu của lãnh đạo.
Thứ ba, **mở rộng cơ hội nghề nghiệp**: Với Chứng chỉ hành nghề kế toán quốc tế, kế toán viên tại Việt Nam có thể làm việc trên phạm vi toàn cầu, mở rộng cơ hội và phát triển nghề nghiệp.
Thứ tư, **tối ưu hóa nguồn lực**: Công nghệ hiện đại giúp doanh nghiệp giảm rủi ro trong lưu trữ dữ liệu và cho phép kế toán viên tập trung vào các công việc có giá trị trí tuệ cao hơn.
Thực trạng chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán
Tại Việt Nam, Chính phủ đã khởi động quá trình chuyển đổi số thông qua Chương trình Chuyển đổi số quốc gia và Chiến lược kế toán – kiểm toán đến năm 2030, nhằm xây dựng nền kinh tế số và xã hội số. Điều này ảnh hưởng sâu rộng đến mọi lĩnh vực, đặc biệt là kế toán. Chiến lược này nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ trong xây dựng khung pháp lý, tổ chức triển khai, và phát triển cơ sở dữ liệu kế toán – kiểm toán để phục vụ quản lý và giám sát.
Luật Kế toán sửa đổi năm 2015 cũng quy định về việc áp dụng công nghệ trong kế toán, bao gồm chứng từ điện tử, chữ ký số, và quản lý dữ liệu, đòi hỏi sự hỗ trợ từ hệ thống công nghệ thông tin.
Hiện tại, nhận thức về chuyển đổi số trong kế toán đã bắt đầu được nâng cao tại các doanh nghiệp và cơ sở đào tạo nhân lực. Tuy nhiên, nhiều người làm kế toán vẫn chưa quen thuộc với các công nghệ tiên tiến như Blockchain, ERP đám mây, và công cụ tự động hóa quy trình. Mặc dù phần mềm kế toán, chữ ký số, và hóa đơn điện tử đã được ứng dụng rộng rãi, nhưng tỷ lệ sử dụng các công nghệ mới còn thấp.
Về đào tạo, Việt Nam có khoảng 300 cơ sở đào tạo kế toán, với chương trình giảng dạy ngày càng được cập nhật để đáp ứng yêu cầu của chuyển đổi số. Một số trường đại học lớn đã bắt đầu đổi mới chương trình đào tạo theo hướng chuẩn quốc tế, hợp tác với các tổ chức nghề nghiệp như ACCA và ICAEW để nâng cao chất lượng đào tạo.
Tuy vậy, hiện nay quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán cũng gặp không ít khó khăn, thách thức:
Thứ nhất, quá trình chuyển đổi số nhanh chóng khiến các quy định trong Luật Kế toán chưa kịp thích ứng, gây ra vướng mắc trong việc ký, xử lý và lưu trữ chứng từ. Mặc dù các giao dịch kinh tế điện tử tuân theo Luật Giao dịch điện tử và các luật chuyên ngành khác, nhưng Luật Kế toán vẫn thiếu quy định đồng bộ với quá trình chuyển đổi số.
Thứ hai, hạ tầng công nghệ thông tin của các doanh nghiệp kế toán còn yếu, chưa đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số. Việc áp dụng công nghệ trong kế toán tuy có tiến bộ nhưng vẫn hạn chế, chưa đi sâu vào các nghiệp vụ phức tạp. Rủi ro mất thông tin qua internet cũng là vấn đề nghiêm trọng, dễ bị khai thác bởi các phần tử xấu.
Thứ ba, thiếu hụt lao động chất lượng cao là thách thức lớn. Khi kế toán số hóa, yêu cầu về trình độ công nghệ thông tin tăng cao, nhưng hiện nay, nhiều kế toán viên còn hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ. Đào tạo mới chỉ tập trung vào kiến thức cơ bản, chưa chuyên sâu về công nghệ, bảo mật, và trí tuệ nhân tạo.
Thứ tư, nhận thức và sự quan tâm đến chuyển đổi số trong kế toán còn hạn chế. Theo khảo sát của VACPA, chỉ 51% kế toán viên quan tâm đến Cách mạng công nghiệp 4.0, và chỉ 67% nhận thấy tác động lớn từ cuộc cách mạng này đối với nghề nghiệp. Một số ít nhận thức được sự biến đổi toàn diện, trong khi 25% cho rằng tác động chỉ bình thường, và 3% cho rằng tác động rất ít.
Đề xuất giải pháp
Để ngành kế toán chuyển đổi số thành công, cần tập trung vào những giải pháp sau:
- Xây dựng chiến lược phát triển kế toán: Cơ quan quản lý cần xây dựng chiến lược ngắn hạn và dài hạn, dựa trên thực trạng kế toán và yêu cầu chuyển đổi số, đồng thời hoàn thiện khuôn khổ pháp lý và quản lý an ninh mạng để đảm bảo tính đồng bộ, hiệu quả và an toàn.
- Cải thiện hạ tầng công nghệ thông tin: Doanh nghiệp cần xây dựng cơ sở dữ liệu lớn, ứng dụng công nghệ hiện đại, và nâng cấp hệ thống bảo mật để đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số. Các quy định hạn chế quá trình này cần được điều chỉnh hoặc loại bỏ.
- Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: Điều chỉnh các chương trình đào tạo để tích hợp kiến thức kế toán với công nghệ số, đồng thời tổ chức các hoạt động thực tế giúp sinh viên tiếp cận sớm với kế toán số. Kế toán viên cần nâng cao kỹ năng công nghệ để thích ứng với xu hướng mới.
- Thay đổi nhận thức về chuyển đổi số: Chuyển đổi số trong kế toán là xu thế không thể tránh khỏi. Các tiến bộ từ Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ là động lực thúc đẩy ngành kế toán phát triển, nâng cao năng suất và chất lượng công việc.
- Tăng cường hợp tác quốc tế: Tận dụng sự hỗ trợ từ các tổ chức nghề nghiệp quốc tế và phi chính phủ để nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm, và thúc đẩy các dự án đổi mới trong lĩnh vực kế toán, gắn liền với chuyển đổi số.
Kết luận, chuyển đổi số trong lĩnh vực kế toán tại Việt Nam không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả và chất lượng của ngành trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ. Để đạt được thành công, các doanh nghiệp, cơ sở đào tạo, và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ, nắm bắt cơ hội từ cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, đồng thời vượt qua những thách thức về hạ tầng, nhân lực, và pháp lý. Chỉ khi đó, ngành kế toán Việt Nam mới có thể phát triển bền vững, đáp ứng yêu cầu của thị trường toàn cầu và góp phần thúc đẩy nền kinh tế số quốc gia.
